مهندسی معدن چیست و بازار کار آن چگونه است؟
مهندسان معدن نقش مهمی در جمع‌آوری منابع طبیعی مانند فلزات، زغال سنگ و سنگ برای استفاده در ساخت‌وساز دارند. برای تبدیل شدن به یک مهندس معدن حرفه‌ای باید با تحصیل، دانش خود را در مورد موضوعات مرتبط با استخراج منابع توسعه دهید و در کنار آن، مهارت‌های مورد نیاز این حرفه را نیز کسب کنید. اینکه بدانید مهندسی معدن چیست، به شما کمک می‌کند که مسیر شغلی خود را درست بچینید و به این پی ببرید که آیا این شغل برای شما مناسب است یا خیر. در این مقاله، درباره مهندسی معدن و کارهایی که یک مهندس معدن انجام می‌دهد، می‌گوییم و درباره بازار کار و همچنین مسیر شغلی آن نیز خواهیم گفت.
کار مهندسان معدن چیست؟
مهندسان معدن تمام جوانب معادن را بررسی می‌کنند، الزامات ایمنی و مقررات زیست محیطی را در مورد معادن ارزیابی می‌کنند، بر ساخت سازه‌های معدن نظارت می‌کنند، برای حمل مواد معدنی به کارخانه‌های فرآوری برنامه‌ریزی می‌کنند، اهداف بهره‌وری از معادن را تعیین می‌کنند، بر تولید نظارت می‌کنند و در نهایت مسئول ارائه گزارش در مورد تمام فعالیت‌هایی هستند که در معادن رخ می‌دهند. علاوه بر این مهندسان معدن، ویژگی‌های زمین شناسی معادن را ارزیابی می‌کنند و ساختارها، تجهیزات و وسایل مورد استفاده در یک عملیات خاص را تعیین می‌کنند. آنها همچنین ممکن است تخصص خود را برای احیا و پایداری زمین و همچنین مبارزه با آلودگی آب و هوا به‌کار گیرند.
آیا معادن تنها محل کار مهندسان معدن هستند؟
مهندسان معدن، بیشتر وقت و زمان خود را در معادن سپری می‌کنند. اما با این حال، برخی از آنها ممکن است در موقعیت‌های اداری در شرکت‌های معدنی یا شرکت‌های مشاوره‌ای که معمولا در نزدیکی مناطق بزرگ شهری قرار دارند، استخدام و مشغول به‌کار شوند.
اکثر مهندسان، تمام وقت کار می‌کنند. اما کسانی که محل کار آنها، مناطق دورافتاده است ممکن است به‌صورت شیفتی کار کنند و کار آنها معمولا به‌صورت ۴۰ ساعت کار در هفته است.
وظایف و مسئولیت‌های مهندس معدن
مهندسان معدن معمولا فردی اجرایی در فرآیند معدن‌کاری و همچنین فرآیند استخراج و فرآوری مواد معدنی از یک محیط طبیعی هستند و همچنین، می‌توانند به عنوان ناظر نیز در این فرآیندها حضور داشته باشند. اما با این حال، وظایف و مسئولیت‌های هر مهندس معدن بسته به مشخصات معدنی که در آن کار می‌کند و آنچه از معدن استخراج می‌شود، بسیار متفاوت است. به‌طور کلی، در آگهی‌های استخدام مهندس معدن معمولا وظایف زیر دیده می‌شود:
- استفاده از نرم افزارهای برنامه‌ریزی و مدل‌سازی کامپیوتری برای تهیه نقشه‌های معدن و طرح‌های دفع زباله
- نظارت بر اجرای طرح‌های معدن و بهبود سیستم در معادن
- شرکت در جلساتِ گروه‌های ویژه در پروژه‌ها و رهبری تیم‌ها
- برنامه‌ریزی برای دفع پسماندها و سایر مواد زائد معدنی
- کمک به توسعه طرح‌های احیاء همزمان با طراحی، توسعه و برنامه‌ریزی برای معدن
- تحقیقات در مورد اکتشافات فعلی
- جمع‌آوری نمونه‌های میدانی به منظور انجام تحلیل‌ها و بررسی‌های تضمین کیفیت
- ارائه گزارش در مورد الزامات حفاری به تیم اداری
- استفاده از نرم افزار برنامه‌ریزی و توسعه پایگاه‌های اطلاعاتی (در صورت نیاز)
- انجام عملیات نقشه‌برداری در فعالیت‌های معدن‌کاریِ زیرزمینی و سطحی
- اجرای سیاست‌ها و رویه‌های تضمین کیفیت و ایمنی
اما دامنه مسئولیت‌ها برای مهندسان ارشد معدن اغلب گسترده‌تر می‌شود و شامل مدیریت یک معدن یا معادن و همچنین مدیریت عملیات و پرسنل می‌شود. این مسئولیت‌ها عبارت‌اند از:
- بهبود فرایندها در معادن به عنوان مدیر و رابط
- بررسی موجودیِ تولید و مواد مصرفی
- تفویض یا تکمیل گزارش‌های مربوط به تولید و موجودی ماهانه با کارکنان
- تجزیه و تحلیل، طراحی و آزمایش اجزا، مجموعه‌ها یا سیستم‌هایی که استانداردها را برآورده می‌کنند
- ایجاد یک محیط تیمی چالش‌برانگیز و مثبت برای بهبود کارایی دیگر افراد و پیشرفت آنها
- مشورت با ذینفعان صنعت در مورد پیشرفت‌های تحقیقاتی و فنی
- بررسی مسائل نظارتی در معادن
- رسیدگی به ابتکارات سازمانی خاص در کنارِ ذینفعان
- به اشتراک گذاشتن بهترین شیوه‌های مهندسی و گفتگو در سطح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی
- محافظت از فناوری اختصاصی یا در حال توسعه‌ی کسب‌وکار که مزیت رقابتی آن به‌شمار می‌آید
- ایجاد یک محیط کاری مثبت و ایمن
- پیش‌نویس و مدیریت برنامه‌ها و جدول زمانی بودجه در کنار پروتکل‌های فنی و مهندسی
- دنبال کردن پروتکل‌ها، مقررات و بهترین شیوه‌ها در سطح بین‌الملل
- تست و کالیبره کردن تجهیزات و ابزار
- اندازه‌گیری و ثبت داده‌ها
- توسعه برنامه‌های عملیاتی که در راستای مقررات زیست محیطی، زمین شناسی و مهندسی باشند
- ارزیابی عملیات معدن‌کاری و ارائه پیشنهاد برای بهبود آنها
چگونه مهندس معدن شویم؟
برای تبدیل شدن به یک مهندس معدن باید مراحلی را طی کنید که شاید در بسیاری از کشورها رایج هستند. این مراحل عبارت‌اند از:
۱. مدرک مهندسی بگیرید
حداقل مدرک تحصیلی برای شروع کار خود به عنوان یک مهندس معدن، مدرک لیسانس در رشته مهندسی است. خود را برای تحصیل در دانشگاهی آماده کنید که می‌دانید در میان بهترین دانشگاه‌های ایران در رشته مهندسی هستند.
برای تحصیل در این رشته باید بدانید که قوا و آمادگی جسمانی، یکی از مهم‌ترین فاکتورها در موفقیت به‌شمار می‌آید چرا که باید قدرت کار در معادن که معمولا در مناطقی دورافتاده هستند را داشته باشید. علاوه بر این، باید بدانید که ریاضی و دروس مرتبط به آن، در مهندسی معدن از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، مهارت در ریاضی و از آن مهم‌تر، علاقه به ریاضی یکی از فاکتورهای مهم در ورود به این رشته تحصیلی است، زیرا بدون استفاده از مدل‌های ریاضی، محاسبات استخراج و اکتشاف معادن غیرممکن است. برای آشنایی بیشتر با این رشته، دروسی که در این رشته تدریس می‌شود را نام خواهیم برد.
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی معدن
- ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، فیزیک، محاسبات عددی، شیمی عمومی، نقشه‌کشی صنعتی، اجزاء ماشین، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک سیالات، شیمی فیزیک، نقشه‌برداری عمومی، عملیات نقشه‌برداری، زمین‌شناسی عمومی، زمین‌شناسی ساختمانی، زمین‌شناسی اقتصادی، مکانیک سنگ، اقتصاد معدنی، کانه‌آرایی.
دروس تخصصی گرایش اکتشاف معدن
- اصول استخراج معدن، برداشت زمین‌شناسی، کانی‌شناسی توصیفی، سنگ‌شناسی ، کارتوگرافی و کاربرد عکس‌های هوایی، کانی‌شناسی نوری، مینرالوگرافی، زمین‌شناسی ایران، تجزیه مواد معدنی، ژئوفیزیک اکتشافی، حفاری اکتشافی، چاه‌پیمایی، ژئوشیمی اکتشافی، ژئوتکنیک، آب‌های زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، ارزیابی ذخایر معدنی.
دروس گرایش استخراج معدن
- گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خردکردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد “کان‌سنگ” به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز، زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
دروس تخصصی گرایش استخراج معدن
- مبانی مهندسی برق، ماشین‌های حرارتی، کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، برداشت زمین‌شناسی، کارتوگرافی و فتوژئولوژی، اصول اکتشاف و ارزیابی ذخایر، بازدید معدن، چالزنی و آتشباری، حفره چاه و تونل، ترابری در معادن، نگهداری در معادن، تهویه در معادن، روش‌های استخراج روباز، روش‌های استخراج زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، آبکشی در معادن، کانه‌آرایی، خدمات فنی در معادن، اصول طراحی معادن.
۲. در دروس زمین شناسی، معدن و استخراج، قوی‌تر شوید
هنگامی که مفاهیم ریاضی و فیزیک برای طراحی سازه‌های اساسی را یاد گرفتید، می‌توانید کلاس‌های پیشرفته و دوره‌های تخصصی را شروع کنید که بر روی معدن و توسعه زمین شناسی تمرکز دارند. دوره‌هایی را برای یادگیری در مورد خواص فیزیکی مواد معدنی مختلف، فرآیند استخراج و نحوه به‌کارگیری مفاهیم مهندسی در صنعت معدن بگذرانید. موضوع این دوره‌ها می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- ژئومکانیک
- کانی‌شناسی
- زمین شناسی ساختاری
- ژئوشیمی
- رسوب شناسی
- شیمی محیطی
- عملیات استخراج
- ایمنی معدن
- سیستم‌های تهویه
۳. در طول دوره تحصیل خود، در معادن و محیط‌های کاری حاضر شوید
در طول تحصیل، به دنبال فرصت‌هایی برای مشارکت در عملیات‌های معدنی باشید. یکی از گزینه‌های کسب تجربه در زمینه مهندسی معدن، درخواست برای کارآموزی در یک معدن یا شرکت مهندسی است. راه دیگر برای کسب تجربه، ثبت‌نام در کلاسی است که در آن پروژه‌هایی را در این زمینه انجام می‌دهند یا فرصتی برای همکاری با اساتید در کارهای تحقیقاتی وجود دارد. از استادان و مشاوران دانشگاهی خود، در مورد چگونگی به دست آوردن تجربه عملی در معدن راهنمایی بخواهید تا بتوانید در مورد اجرای دانش خود در محیط‌های کاری، اطلاعات کسب کنید.
۴. درباره مقررات ایمنی بخوانید
در مورد مقررات ایمنی و زیست محیطی برای عملیات معدنی در منطقه خود تحقیق کنید. درک قوانین و محدودیت‌ها به شما کمک می‌کند در نقش خود موفق باشید و دانش خود را از این صنعت، به کارفرمایان نشان دهید. آگاهی شما از دستورالعمل‌های مهندسی ایمن و پایدار، همچنین می‌تواند در اولین پروژه‌ها نیز کمک‌کننده باشد و برنامه‌ریزی‌های شما در مورد پروژه را به موارد ایمن محدود کند. درباره قوانین و مقررات مربوط به انواع معدن و استخراج مواد، از جمله مجوزهای لازم قبل از کار بر روی پروژه‌های خاص، مطالعه کنید.
۵. کسب تجربه در زمینه مهندسی معدن
برای تبدیل شدن به فردی حرفه‌ای در مهندسی معدن، به حداقل پنج سال یا بیشتر تجربه‌ی کار در این حوزه نیاز دارید. سعی کنید موقعیت‌هایی را برای تجربه عملی خود در زمینه معدن، از جمله طراحی، عملیات، ایمنی و بازرسی انتخاب کنید تا بتوانید در تمام حوزه‌ها تجربه کسب کنید. توصیه این است که در طول چهار سال کار به عنوان مهندس معدن، زمان خود را به جنبه‌های مختلف مهندسی معدن اختصاص دهید تا بتوانید بر تمام این جنبه‌ها تسلط پیدا کنید.
زمانی که برای شغلی درخواست می‌دهید، این موارد را در مورد سوابق قبلی خود در رزومه ذکر کنید:
- نام کارفرما
- شرح عملکرد شرکت و خدماتی که ارائه می‌دهند
- عنوان موقعیت شغلی
- مدت زمان همکاری
- نمونه‌هایی از پروژه‌هایی که به پایان رساندید
- جزئیات هر دوره آموزشی که در دوران کاری گذراندید
- اطلاعات تماس افرادی که می‌توانند جزئیات مشاغل قبل شما را تایید کنند
۶. در دوره‌های حرفه‌ای شرکت کنید
یکی دیگر از کارهایی که برای بهبود مهارت خود در مهندسی معدن می‌توانید انجام دهید، گذراندن دوره و گرفتن گواهینامه است. به دنبال دوره‌ها و آموزش‌هایی باشید که گواهینامه‌ی معتبر ارائه می‌دهند تا بتوانید با کمک آن، رزومه خود را قوی‌تر کنید.
۷. در مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل دهید
برای پیشرفت شغلی خود کسب مدرک کارشناسی ارشد در مهندسی معدن و مدیریت، مهندسی زمین شناسی یا یک رشته مرتبط را در نظر بگیرید. گرفتن مدرک کارشناسی ارشد، حتی امکان افزایش درآمد و دانش شما را در یک زمینه خاص افزایش می‌دهد. اگر به دنبال سمت‌های شغلی مدیریتی و رهبری تیمی هستید، مدرک کارشناسی ارشد برای شما مفید خواهد بود. مدرک کارشناسی ارشد به شما کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را برای آموزش دانش خود به دیگران و مدیریت سیستم‌ها در مقیاس بزرگ، توسعه دهید.
۵ مهارتی که مهندسان معدن هر روز از آن استفاده می‌کنند
مهارت‌ها مهم‌ترین فاکتورها در موفقیت در هر شغلی هستند. در مورد مهندسی معدن نیز، این مهارت‌ها هستند که به یک مهندس معدن کمک می‌کنند تا روی استخراج محصولی کار کنند که در راستای بهبود زندگی مردم استفاده دارند. علاوه بر این، بسیاری از وظایفی که هر مهندس معدن باید انجام دهد به این مهارت‌ها ارتباط دارند. برای انجام این وظایف، داشتن مهارت‌های زیر برای مهندسان معدن مهم است:
مهارت تحلیلی
مهندسان معدن باید بتوانند پیامد تمام اقدامات خود را بررسی کنند. آنها باید بتوانند با در نظر گرفتن چندین موضوع پیچیده و مرتبط، مشکلی را حل کنند.
مهارت تصمیم‌گیری
مهندسان معدن تصمیماتی می‌گیرند که می‌توانند زندگی معدنچی، شرکت و محیط اطراف را تحت تاثیر قرار دهند. شناسایی مشکلات احتمالی و برخورد فوری با آنها، برای هر مهندسی معدنی ضروری است.
مهارت تفکر منطقی
عملیات معدن، فرآوری مواد معدنی و حمل‌ونقل آنها، نیازمند برنامه‌ریزی مهندسان معدن هستند. آنها باید بتوانند برنامه‌های کاری را در یک توالی منسجم و منطقی قرار دهند.
مهارت ریاضی
مهندسان معدن در کار خود به دانش کافی در حساب دیفرانسیل و انتگرال، مثلثات و سایر موضوعات پیشرفته در ریاضیات نیاز دارند.
مهارت نوشتن
مهندسان معدن باید بتوانند برنامه‌های خود را به تیم منتقل کنند. آنها گزارش‌ها و دستورالعمل‌هایی را برای سایر اعضای تیم خود تهیه می‌کنند، بنابراین نوشتن واضح و مختصر برای برقراری ارتباط با آنها بسیار مهم است.
بازار کار مهندسی معدن
پیش بینی می‌شود، مشاغل در زمینه مهندسی زمین شناسی و معدن بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ حدود ۴ درصد رشد داشته باشند. ایران با دارا بودن ۷ درصد از معادن جهان و ۶۸ نوع ماده معدنی (غیرنفتی)، به عنوان یکی از کشورهای غنی از نظر ذخایر معدنی به‌شمار می‌آید. برخی از معادن ایران نیز مانند مس سرچشمه، معدن سنگ آهن گل گهر سیرجان، معادن سنگ آهن سنگان را می‌توان از معادن مهم دانست.
تغییرات سیاست‌ها در دسترسی به منابع معدنی، ممکن است مشاغل جدیدی در این حوزه ایجاد کند. همچنین نیاز روزافزون به مواد معدنی کمیاب برای تولید لوازم الکترونیکی، باید به گسترش موقعیت‌های شغلی مرتبط با کار در معدن کمک کند و البته باعث افزایش حقوق مهندس معدن شود. یکی از حوزه تخصصی در مهندسی معدن، مهندسی ایمنی معدن است که می‌توانید به آن به چشم شغلی آینده‌دار در این حوزه نگاه کنید.
سخن پایانی
مطمئنا این جمله را همه شنیده‌اید که می‌گوید: «کار در معدن یکی از سخت‌ترین مشاغل در دنیا است.» اما این روزها به لطف پیشرفت تکنولوژی و فناوری، کار در معدن و آن هم به عنوان مهندس معدن، با چالش کمتری همراه است و حتی برخی، این فرصت را دارند تا تنها در شرکت‌ها و در کارهای اداری فعالیت کنند. بنابراین، اگر به این شغل علاقه دارید، مسیر شغلی آن را در پیش بگیرید تا بتوانید به فردی موفق در حوزه مهندسی معدن تبدیل شوید.
اگر مهندس معدن هستید و حس می‌کنید که در این مقاله موضوعی را از قلم انداختیم، خوشحال می‌شویم که آنها را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
